با توجه به شلوغکار کودکان کلاسم همیشه برایم یوال پیش می آمد که کدامین این دانش آموزان دچار بیش فعالی هستند وکدامین اینها  بازیگوشند لذا به همین دلیل مشغول مطالعه وبرسی این موضوع شدم  متن ذیل گوشه ای از یافته های بنده با استفاده از تجربیات دوستان دیگر در این حوزه می باشد 

چگونگی شناسایی کودکان بیش فعال در مدارس

امیرحسین  پسری نه ساله است که از طرف مدرسه به عنوان کودکی شلوغکار وحواس پرت شناخته شده، او هیچگاه در یک جا بند نمی شود و بسیار پرجنب و جوش و پرتحرک است، آرام و قرار ندارد، قادر به پیگیری مسالب درسی آموزگار نیست درمنزل نیزدر امورخواهر و برادرش دخالت و برای آنها ایجاد مزاحمت می کند، دست به اعمال خطرناک مانند بازی با کبریت، پریدن از بالای کابینت می زند و بارها و بارها این اعمال را تکرار می کند. در هنگام انجام تکالیف مدرسه اش مرتباً بلند می شود و اظهار خستگی می کند بطوری که چند ساعت را صرف انجام تکالیفش می کند. والدین از حرف گوش نکردن او ناراضی هستند و می گویند به صحبت های ما توجه نمی کند. گزارش معلم مربوطه حاکی از آن است که او سر کلاس دانش آموز بازیگوش و بی دقتی است. در هنگامی که باید به صحبتهای معلم توجه کند با همکلاسیش حرف می زند و وقتی ساکت است به نظر می رسد حواسش در کلاس نیست. در موقع پرسشهای شفاهی سر کلاس سریعاً دستش را بالا می برد ولی پس از یکی دو جواب قادر به جواب دادن به سؤالاتش نیست.

وسایل مدرسه اش را مرتباً گم می کند و گهگاه دفاتر مورد لزومش را فراموش می کند. غالباً درخواست خروج از کلاس را به بهانه های مختلف دارد و مرتباً سر جایش می لولد

اولین گزینه اولیای مدرسه در مورد این دانش آموز موضوع بیش فعالی می باشد حال ببینیم علائم خاص بیش فعالی چیست وچه افرادی بیش فعال هستند

پیش فعالی چیست؟

یا اختلال پیش فعالی و فقدان توجه، یک اختلال رفتاری شایع است که حدود 10-8 درصد کودکان را مبتلا می‌کند. احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است ولی علت این تفاوت هنوز مشخص نشده است. کودکان پیش فعال بدون فکر کردن عمل می‌کنند، بیش از اندازه فعالند و در تمرکز مشکل دارند.
غالباً متوجه‌اند که والدین چه انتظاری از آنان دارند اما  برآورده ساختن این انتظار برای آنان مشکل است چون نمی توانند آرام بنشینند، دقت کنند یا به جزئیات توجه کنند البته بیشتر بچه‌ها در سنین خردسالی خصوصاً اگر مضطرب یا هیجان زده باشند چنین رفتار‌هایی می کنند. اما در کودکان پیش فعال این علائم مدت زمان طولانی وجود دارند و در شرایط و محیط های مختلف روی می دهند.
این اختلال به عملکرد خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی کودک آسیب می‌رساند. با درمان مناسب کودکان می‌توانند بیاموزند که چگونه با این مشکل کنار بیایند و علائم خود را کنترل کنند.

علائم پیش فعالی کدامند؟

اختلاف پیش فعالی و فقدان توجه سه نوع دارد که هر کدام الگوی رفتاری خود را دارند.

علائم پیش فعالی در نوع بی توجه:

• ناتوانی در توجه به جزئیات  و بی دقتی در تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت ها
• مشکل در ادامه دادن و توجه و حفظ دقت در طی فعالیت‌ها
• مشکل آشکار در گوش دادن
• مشکل در پیروی از دستورات
• بی نظمی
• اجتناب از کار‌هایی که به تلاش ذهنی و تفکر نیاز دارد
• گم کردن اسباب بازی‌ها و کتاب‌ها و وسایل
• واکنش بیش از حد به محرک‌ها
• فراموشی در فعالیت روزانه

علائم پیش فعالی در نوع پیش فعال برانگیخته:

• بی قراری و ناآرامی
• مشکل در حفظ حالت نشسته
• دویدن بیش از حد و یا بالا و پایین پریدن
• ناتوانی از بازی کردن در سکوت
• به نظر می رسد که همیشه در حرکت و آماده ی رفتن هستند
• زیاد صحبت می کنند
• قبل از اینکه سوال تمام شود پاسخ می دهند
• منتظر ایستادن و در صف ایستادن برایشان سخت است
• حرف دیگران را قطع می کنند و فضولانه وارد بحث دیگران می شوند

نوع سوم پیش فعالی که شایعترین نیز هست ترکیبی از علائم پیش فعالی نوع اول و دوم است.
اگر چه بزرگ کردن کودک پیش فعال کار ساده‌ای نیست اما باید به خاطر داشت این بچه‌ها بد نیستند و غرض ندارند. کودکان مبتلا به پیش فعالی بدون درمان دارویی و یا رفتار درمانی نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند.

پیش فعالی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بسیاری از موارد پیش فعالی توسط پزشک عمومی درمان می‌شود آزمون یا آزمایشی که پیش فعالی زا تشخیص دهد وجود ندارد. تشخیص به یک ارزیابی کامل نیاز دارد. اگر تشخیص قطعی نشده باشد تشخیص های دیگر مانند سندرم نورت، ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می‌شوند ممکن است کودک به متخصص اعصاب و روانپزشک و یا روانشناس ارجاع داده شود. در نهایت علائم و اطلاعات جمع آوری شده و تشخیص داده می شود و درمان آغاز می گردد.

برای تشخیص پیش فعالی

1.       کودک رفتارها و علائم گفته شده را قبل از سن 7 سالگی نشان دهد.

2.       این رفتارها در مقایسه با کودکان همسن و سال آنان شدیدتر باشد.

3.       علائم حداقل باید 6 ماه ادامه داشته باشند.

این علائم بر روی حداقل دو زمینه زندگی کودک مانند مدرسه، خانه، پرستار کودک، دوستان و… تاثیر منفی داشته باشد.
علائم نباید در اثر فشار روانی و استرس ایجاد شده باشد. کودکانی که طلاق، جدایی، بیماری، تغییر مدرسه و یا تغییر ناگهانی در زندگی را تجربه می کنند ممکن است بی توجه یا فراموشکار شوند. برای تشخیص اختلال باید با این عوامل در نظر گرفته شود. همچنین زمان شروع علائم درست بعد از این وقایع در تشخیص درست کمک کننده است.
سابقه پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است زیرا تحقیقات نشان داده است پیش فعالی زمینه‌ی ژنتیکی داشته و اغلب سابقه‌ی خانوادگی ابتلا دیده می شود معاینه فیزیکی باید انجام شود و شنوایی و بینایی و سایر توانایی‌ها بررسی شوند.برخی از بیمار‌های دیگر مانند استرس، افسرگی و اضطراب می‌توانند مانند پیش فعالی تظاهر کنند. ممکن است والدین سوالاتی در مورد این بیماری‌ها و نیز در مورد سیر رشد و تکامل کودک، رفتار کودک در خانه، در مدرسه و در بین دوستان، پرسیده شود.
از سایر افرادی که کودکان شما را مرتب می‌بینند نیز باید در این موارد سوال شود معلمان اولین کسانی هستند که متوجه علائم پیش فعالی می‌شوند. ارزیابی سیر آموزش کودک نیز باید صادق و مورد اعتماد باشند و از نقاط قوت و ضعف کودک شما تا حد امکان آگاهی داشته باشند.

درمان این اختلال چیست؟

مرز تشخیص این کودکان با بچه‌های بازیگوش که طبیعی هستند:
‌در کودکان سالم و بازیگوش، فعالیت زیاد باعث کاهش بازده کودک نمی‌شود به عبارت دیگر کودک در کنار فعالیت زیاد جسمی، در تحصیل و روابط اجتماعی خود، فرد موفقی است، اما در کودکان مبتلا به ADHDدر کنار فعالیت زیاد، اختلالات رفتاری و اختلال تحصیلی دیده می‌شود. بنابراین در واقع مرز تشخیص برای این کودکان ایجاد اختلال در عملکردهاست نه میزان فعالیت آنها. دکتر آخوندزاده درباره علت بیش‌فعالی کودکان می‌گوید: در بروز این عارضه عوامل ژنتیک دخالت دارد. آنچه که در این باره کاملا مشخص شده اختلالات بیولوژیکی است که در میانجی‌های شیمیایی مغز این افراد وجود دارد.
به صورت اخص نقص دو میانجی شیمیایی دوپامین و نوراپی نفرین در سیستم اعصاب مرکزی کودک می‌تواند باعث بروز (ADHD) یا «اختلال بیش فعالی توام با نقص توجه» شود.

درباره درمان ADHD: با توجه به اینکه نقص دو ماده میانجی نوراپی نفرین و دوپامین عامل بروز «بیش فعالی همراه با نقص توجه» می‌باشد لذا بسیاری از درمانهایی هم که برای این عارضه انجام می‌شود براساس جبران کمبود این دو ماده است.
خوشبختانه درمان‌های رایج این بیماری غالبا اثربخش است و فرد را کاملا تحت کنترل قرار می‌دهد. داروهایی که می‌توانند در کنترل این عارضه موثر باشند در درجه اول داروهای محرک یا استیمولنت هستند که داروی عمده‌اش متیل فنیدیت یا ریتالین است و نیز از ترکیبات دکستروآمفتامین نیز استفاده می‌شود.

 میزان تاثیر این داروها:‌
75 درصد بیماران به این داروها خوب جواب می‌دهند اما برای 25 درصد بیماران که به دلیل عوارض جانبی داروهای محرک (که شامل بی‌خوابی و اختلالات خواب، سردرد، تهوع و اختلالات گوارشی و مشکلات رشد برای کودک و کم‌اشتهایی است)، به این داروها پاسخ نمی‌دهند از داروهای خط دوم و سوم استفاده می‌کنیم که شامل داروهای ضدافسردگی و داروهای غیراستیمولنت هستند که معروفترین آنها آتاموکسیتین است. ‌اگر این بیماری به موقع درمان نشود، در بزرگسالی می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کند.
یکی از این مشکلات می‌تواند وابستگی به مواد مخدر در بزرگسالی باشد اما در صورت تشخیص و درمان به موقع کودکان بیش‌فعال در بزرگسالی زندگی نرمال و طبیعی خواهند داشت.

مشکل استفاده از داروهای محرک:
این داروها به راحتی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد چون اثرات آمفتامین لایک یا شبه آمفتامین دارد و خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که داروهای تجویز شده برای بیمار نباید از سوی افراد غیربیمار در خانواده مورد استفاده قرار بگیرد چون موجب اعتیاد می‌شود.
نقش سایکوتراپی یا روان‌درمانی در رابطه با کودکان بیش‌فعال تواءم با نقص توجه:
معمولا در کنار دارودرمانی، سایکوتراپی هم انجام می‌گیرد و حتی گاهی اوقات که با ADHD خفیف مواجه هستیم، بدون اتکا به درمان دارویی فقط با توصیه به خانواده‌ها آن را کنترل می‌کنیم.

رفتار درمانی قطعا اثربخشی دارو را در کودکان مبتلا به ADHD بالا می‌برد و روند درمانی آنها را تسهیل می‌کند.نقص دو میانجی شیمیایی دوپامین و نوراپی نفرین در سیستم اعصاب مرکزی کودک می‌تواند باعث بروز "ADHD" یا «اختلال بیش فعالی توام با نقص توجه» شود
اگر عارضه «بیش فعالی تواءم با نقص توجه» به موقع درمان نشود، در بزرگسالی می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کندرفتاردرمانی قطعا اثربخشی دارو را در کودکان مبتلا به ADHD بالا می‌برد و روند درمانی آنها را تسهیل می‌کند

با توجه به علائم اختلال و عوارض زیاد ناشی از بیماری مانند انواع بدرفتاری و بی توجهی به کودک که در نهایت منجر به کاهش حس احترام به خود و اعتماد به نفس در وی می شود، ضروری است که این گونه کودکان تحت درمان قرار گیرند و معمولاً نخستین علامتی که از بین می رود پرتحرکی کودک و آخرین علامت کمبود توجه و تمرکز است که بهبود می یابد. از روشهای دیگر درمانی می توان از رفتار درمانی، آموزش و مشاوره با والدین و گروه درمانی نیز نام برد.

به هر حال اختلال بیش فعالی، کمبود توجه و تمرکز، اختلالی است که در صورت تشخیص زودهنگام و درمان به موقع از بسیاری از عوارض احتمالی آینده آن جلوگیری نمود.

سخنی با والدین : کودکان بیش فعال ، فعالانه درگیر رفتارهای فیزیکی هستند. بطوری که گاه از ابزاری بنام تفکر غافل می‌شوند. لازم است تا والدین با روش فلسفه و کودک، اندک اندک ابزارهای تفکر را بیشتر و بهتر بشناسند و بکارگیرند. در این راستا، والدین با مطالعه در امر فلسفه و کودک می‌توانند کودک را بیشتر و بهتر یاری کنند. پس سعی کنید هر چقدر می‌توانید در مورد این بیماری بیاموزید .چرا که هر چقدر بیشتر بدانید، بیشتر می‌توانید به کودکتان کمک کنید. مقررات مشخص و ساده‌ای را برای کودکتان وضع کنید و به او بگویید چه کاری می‌تواند انجام دهد. کودکتان را وقتی کار صحیحی انجام می‌دهد تشویق کنید. با سایر والدین که مشکل مشابه شما را دارند صحبت کنید. در این تماس‌ها می‌توانید از تجربه و حمایت عاطفی آنها بهره‌مند شوید. مرتباً با معلم فرزندتان در تماس باشید. رفتارهای کودکتان را در منزل به معلم وی اطلاع دهید و از رفتارش در مدرسه بپرسید.

سخنی با معلم: تحول مبانی نظری و علمی، رویکردهای جدیدی را در تعیین اهداف تربیتی و فرایند آموزش مطرح کرده است. یکی از بارزترین رویکردها، توجه به تفکر در فرآیند آموزش است. فیشر (2001) بیان می‌کند که انسانها موجوداتی هستند که نه تنها فکر می‌کنند بلکه می‌توانند درباره افکار خود نیز فکر کرده و آن را کنترل نمایند.

سقراط نیز به عنوان آغازگر فلسفه به معنای حقیقی، فلسفه را برابر فلسفیدن که همان درست اندیشیدن است، می‌دانست. از نظر وی و حتی کانت کار فلسفه، آموختن اندیشه است. بازگشت به این تفکر که فلسفه یک فعالیت به شمار می‌آید و هر فرد، به عنوان یک انسان، لحظه‌هایی را فلسفی زندگی می‌کند و اهمیت این لحظات تا بدان جاست که حتی می‌توان گفت: هستی انسان در چنین لحظه‌هایی است که شکوفا می‌شود. پس چرا این کودکان را با این قدرت تمیز، داوری، مفهوم سازی و استدلال درگیر فلسفیدن نکنیم؟ لازم بذکر است که تقویت قدرت تفکردر کودکان از اهمیت انکار ناپذیری در زندگی فردی و اجتماعی آنها برخوردار است که زمان این آموزش نیز در دوران کودکی است.

لیپمن این نظریه را مطرح کرد که چنانچه ذهن کودک را درگیر مباحث فلسفی کنیم. می‌توانیم نحوه تفکر او را رشد دهیم. در حقیقت اگر کنجکاوی طبیعی او و میل به دانستنش درباره جهان را با فلسفه مرتبط کنیم می‌توانیم کودکان را به متفکرانی تبدیل کنیم که بیش از پیش نقاد، انعطاف پذیر و مؤثر باشند. در حقیقت کودکان فزون جنبشی در همین موارد، بیشترین مشکل را دارند و اگر بتوانیم     آموزشهایی در قالب داستان داشته باشیم ،می‌توانیم سؤالات زیادی را در ذهن کودک بپرورانیم. در حقیقت پرداختن به مسایلی که با رشد مهارت‌های شناختی کودک مرتبط است ،سبب می‌شود مهارتهای تفکر و استدلال در آنان تقویت شود.

دانش‌آموزان با اختلال نارسایی بیش فعالی با روش‌های عملی و فعال ،بهتر یاد می‌گیرند تا با روش سخنرانی معلم و چون معمولاً از داستان لذت می‌برند؛ بخصوص اگر این داستانها مربوط به خودشان باشد و بصورت مهیج و تخیلی یا طنز گونه ارائه گردد، آنها را وادار می‌کند تا فکر کردن را تمرین کرده و با تقویت ارزشهای اخلاقی و خود آگاهی، مسیر زندگی خود را متحول سازند.

با این روش‌ها کودک بیش فعالی که از درس و مدرسه فراری است، به دانش‌آموزی علاقمند و صاحب‌نظر مبدل شده و با شناخت ارزشهای واقعی، در رعایت حقوق دیگران کوشش بیشتری خواهد کرد و در صحبتهایش از بی‌هدفی و پراکنده گویی می‌پرهیزد.

از آنجا که کودکان بیش فعال دارای شجاعت نسبی بیشتری نسبت به بچه‌های دیگر هستند، معلم می‌تواند از این موضوع بهره‌برداری کرده و شجاعت فکری ، بازنگری و اصلاح کودک توسط خودش را افزایش دهد. تمرین و ممارست در درست سؤال کردن، دلیل آوردن و دلیل خواستن می‌تواند سعة صدر این کودکان را بالا برده و آرامش آنها را به همراه داشته باشد. به خاطر داشته باشید که با روش فلسفه و کودک می‌توانیم حس کنجکاوی طبیعی کودکان بیش فعال را تا حدی ارضاء کرده و مهارتهای تفکر و استدلال در کودکان را تقویت و به این ترتیب ،اعتماد به نفس آنها را بالا بریم و به آنها این روش را یاد بدهیم که به خود بگویند «صبر کن! کمی بیشتر دقت کن! حالا انجام بده» این روش، رفتار تکانشی او را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش می‌دهد. برای این منظور می توانید او را در یک گروه کلاسی، عضو کنید تا کارهایش را به صورت گروهی انجام دهد. او را زود به زود تشویق کنید چرا که به پاداش‌های پیاپی در زمان کوتاه نیاز دارد. تماس چشمی خود را با او بطور مستمر حفظ کنید و او را زود به زود نگاه کنید. سعی کنید از رنگها به خصوص مواد دیداری (مثل نقاشی، مجسمه، عکس و فیلم) و مواد لمسی (مثل گچ، کاغذ، خمیر و مانند اینها) بیشتر استفاده کنید.

نتیجه بررسی‌ها نشان داده است که این دانش‌آموزان، در یادگیری از راه دیدن و لمس کردن وضعیت بهتری دارند. از حرکت دست و چهره و وسایل کمک آموزشی برای تدریس و تفکر او استفاده کنید. هوشیاری شما در این زمینه می‌تواند آینده او را دگرگون سازد. تا حد امکان درس را مفرّح تدریس کنید، زیرا علاقمندی کودک به درس، مانع تشدید کم توجهی او خواهد شد. در برخورد با این کودکان، صبور و منعطف باشید وبالاخره به محض شک به این اختلال، سریعاً کودک را به روان‌پزشک ارجاع دهید..

به نظرمی رسد با رعایت موارد بالا، می‌توان با روش فلسفه و کودک، او را در تفکر هر چه بهتر یاری رساند.

منابع:

1-       وبلاگ آموزش ابتدایی                  http://www.sohila.blogfa.com/post-175.aspx

2-       سایت سازمان بهریستی تهران                               http://blog.behzistitehran.org.ir

3-       باشگاه دانشجویان پیام نور                                            http://www.pnu-club.com           

.